"عسل" در طب سنتی و تغذیه ایرانی ـ اسلامی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است و در منابع طب سنتی کشورمان در کنار روایات متعدد، تاکید فراوانی بر مصرف عسل برای حفظ سلامتی و درمان طیف گسترده‌ای از بیماریها شده است.

اما بسیاری از مردم کشورمان با تصور اینکه در حال حاضر امکان دسترسی به عسل طبیعی و خالص وجود ندارد، عملاً خود را از این ماده غذایی شفابخش و بسیار مفید، محروم کرده‌اند یا سرانه مصرف آنها به‌دلیل چنین تصوراتی، در سطحی بسیار پایین قرار دارد.

درباره باورهایی نظیر اینکه که امکان خرید عسل خوب و طبیعی در بازار مصرف کشورمان بسیار دشوار یا غیرممکن است، گفتنی‌های زیادی هست که در این مطلب به چند نکته ضروری در این خصوص می‌پردازیم.

نخست اینکه برخلاف تصور غالب، "عسل خوب " الزاما عسلی نیست که از زنبوری تهیه شده باشد که آن زنبور صددرصد از گلهای دشت و باغها تغذیه کرده باشد بلکه حتی عسل زنبوری هم که مثلا در فصل سرما توسط زنبوردار با شکر یا شیره‌های شیرین تغذیه شده باشد نیز داری بخش قابل توجهی از خواص عسل طبیعی است و به‌راحتی می‌توان با مصرف چنین عسلی که فرایند تولید آن توسط زنبور طی شده، از فواید مختلف ذکر شده برای عسل، منتفع شد!

نکته دوم اینکه برخی تصور دارند که عسل اصل و خالص الزاماً باید قیمتهای بسیار بالایی داشته باشد و عسل‌هایی که با قیمتهای مثلا کمتر از 50 هزار تومان به ازای هر کیلو در بازار به فروش می‌رسند، نمی‌توانند عسل طبیعی، مفید و قابل اعتمادی باشند!

در صورتی که این تصور نیز غلط است چرا که به راحتی خودمان می‌توانیم با زنبورداران خوب و باسابقه کشورمان صحبت کنیم و نادرست بودن چنین تصوری را متوجه شویم؛ بسیاری از زنبوردارن و تولیدکنندگان عسل کشورمان، مثلاً عسل چهل‌گیاه خالص تولیدی خود در سر کندو را به قیمتهای بسیار پایین‌تری از تصورات ما به خریداران عمده بازار می‌فروشند؛ به طور نمونه، عسل خالص بهاره چهل‌گیاه توسط زنبوردار به خریداران عمده به قیمت حدود 15 تا  20 هزار تومان به فروش می‌رسد و عسل خالص تابستانه نیز با قیمتی حدود 40 تا 45 هزار تومان به فروش می‌رسد!

در همین رابطه یکی از زنبورداران نمونه و برتر کشورمان درباره قیمت عسلهای تولیدی خود می‌گوید: "سالانه به‌طور میانگین 600 تا 800 کیلو عسل در دو مرحله برداشت می‌کنم، عسل بهاری و عسل تابستانی؛ عسل بهاری ارزانتر از عسل تابستانی و کیفیت عسل تابستانی بهتر است، در فصل تابستان زنبور عسل شهدهای متنوع‌تری را به کندو می‌آورد؛ عسل بهاری را با قیمت میانگین هر کیلو 15 هزار تومان می‌فروشم و عسل تابستانی به قیمت 45 هزار تومان به فروش می‌رسانم."

نکته بعدی که درباره عسل خوب و خالص باید به آن اشاره کرد و تصورات نادرستی بین توده مردم درباره آن نیز وجود دارد، مسئله "شکرک زدن عسل" است؛ تصور عامه این است که اگر عسلی، شکرک زد یعنی آن عسل از شکر تهیه شده و اصلا خالص و طبیعی نیست!

درباره این باور هم باید بگوییم که اصلا این طور نیست؛ شکرک زدن عسل اصلاً ربطی به ناخالص بودن آن ندارد؛ در اصل آنچه که به شکرک زدن عسل تعبیر می‌شود در اصل "رس بستنعسل" است که در واقع فرایندی طبیعی برای عسل‌های خالص در سرمای هواست!

یعنی عسل خوب و خالصی که در هنگام عرضه به بازار به آن حرارت نداده باشند، در صورت قرار گرفتن در فضای سرد یا در یخچال به‌صورت طبیعی رس می‌بندد یا به اصطلاح عمومی، شکرک می‌زند؛ این رس بستن به دلیل آنزیم‌های طبیعی است که توسط زنبور تولید شده و در عسل وجود دارد!

جالب اینکه در صورت حرارت دادن مستقیم یا غیرمستقیم عسل، این رس از بین می‌رود و دیگر هم این رس بستن، تکرار نخواهد شد؛ البته مصرف عسلی که رس بسته به هیچ عنوان مشکلی ندارد و تمام خواص طبیعی آن در این حالت هم محفوظ و حتی عسلی که حرارت ندیده، دارای خواص بیشتری است اما اگر در هنگام مصرف، حالت رس بسته عسل، باب میل شما نیست، می‌توانید عسل را داخل یک ظرف شیشه‌ای بریزید و این ظرف را داخل ظرفی از آب جوش قرار دهید و برای چند دقیقه، آن را با شعله ملایم، حرارت دهید.

باور دیگری که درباره عسل وجود دارد، مسئله میزان "غلظت عسل" است و برخی تصور می‌کنند که عسل خوب و خالص حتما باید غلیظ هم باشد در صورتی که میزان غلظت عسل ربطی به خالص یا ناخالص بودن آن ندارد و بسته به نوع گیاه و محلی که زنبور از آن تغذیه کرده و فصل آن، غلظت عسل هم می‌تواند متغیر و مختلف باشد.

همین مسئله در مورد "رنگ عسل" هم صادق است و بسته به نوع گیاه و گل‌هایی که زنبور برای تهیه عسل بر روی آنها نشسته، رنگ عسل می‌تواند از زرد روشن تا قهوه‌ای تیره و حتی نزدیک به طیف رنگی سبز زیتونی و ... نیز باشد.

همچنین باورهایی نظیر سوختن یا نسوختن عسل در مجاورت شعله، میزان کشیدگی یا بریدن عسل و ... نیز الزاما نمی‌تواند نشانه خالص یا ناخالص بودن عسل باشد؛ قاعدتاً میزان "ساکاروز عسل" یکی از بهترین فاکتورهای تشخیص عسل خوب و طبیعی است که این فاکتور هم فقط از طریق انجام آزمایش در آزمایشگاه‌های ویژه، امکان‌پذیر و هر میزان که ساکاروز عسل به عدد یک نزدیکتر باشد، از غذائیت و خلوص بالاتری نیز برخوردار است.

در انتها ذکر این نکته ضروری است که با توجه به تعدد مراکز و اشخاص عرضه‌کننده عسل در کشورمان، یکی از بهترین راهکارهای عملی برای اطمینان یافتن از طبیعی و خالص بودن عسل، اطمینان داشتن به فرد یا مرکز عرضه‌کننده عسل است و همان طور که گفته شد عسل خوب و خالص الزاما نباید قیمت‌های بالایی داشته باشد یا تهیه آن در بازار مصرف حال کشورمان، کاری سخت یا ناممکن باشد.

در حال حاضر عسل عرضه شده توسط بسیاری از زنبورداران کشورمان و توسط افراد و مراکز مورد وثوقِ فروش عسل با ملاحظاتی که در این مطلب به آن اشاره شد، عسل خوب و طبیعی است و تمام خواص و فواید ذکر شده برای عسل را داراست؛ پس بهتر است با تغییر در نوع باور و اطلاعات خود، بار دیگر این ماده غذایی شفابخش و دوست‌داشتنی با خواص شگفت‌انگیز را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانیم و صرفاً به خاطر برخی باورهای غلط، خود را از مصرف "عسل" محروم نکنیم!

. پاکسازی داخل بدن

عسل یک ماده‌ی فوق‌العاده برای پاک‌سازی داخل بدن است.

۲. درمان خشکی و ترک لب

عسل برای درمان لب‌های خشک و ترک‌خورده مفید است.

۳. رفع آکنه

عسل به دلیل داشتن خواص ضد باکتری‌اش، تاثیر مثبتی روی آکنه دارد.

. رفع مشکلات پوستی

عسل همچنین می‌تواند برای برای پوست‌تان مفید باشد. این ماده‌ی خوراکی توانایی جذب آب را دارد. شما می‌توانید از عَسَل به جای ماسک‌های آلفا هیدروکسید که مقادیر بسیار زیادی اسید دارند، استفاده کنید. عَسَل برای پوست‌های حساس هم بی‌خطر است.

۵. زیبایی پوست

عَسَل غنی از ویتامین، مواد معدنی و اسیدهای آمینه است که فواید زیبایی فوق‌العاده‌ای دارند به این دلیل که پوست را تغذیه می‌کنند.

۶. درمان قارچ پوستی

عَسَل می‌تواند مشکل قارچ پوستی را درمان کند. روش درمانی آیورودا، درمان قارچ پوستی را با زردچوبه و عَسَل توصیه می‌کند.

. تقویت قوه بینایی

عسل برای قوه‌ی بینایی مفید است. استفاده‌ی منظم از عَسَل مخلوط شده با آب هویج کمک می‌کند تا قوه‌ی بینایی‌تان بهبود بیابد. این ترکیب را باید صبح‌ها مصرف کنید.

۸. رفع ورم ملتحمه

عسل حل شده در مقدار مساوی از آب گرم لوسیون خوبی برای شستشوی چشم مبتلا به ورم ملتحمه است.

۹. جلوگیری از پوکی استخوان

خوردن یک قاشق چای خوری عَسَل به طور روزانه، تاثیر مثبت روی جذب کلسیم دارد و از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.

۱۰.  موثر برای آسم

جویدن یک قاشق چای‌خوری موم عسل به مدت ۲۰ دقیقه و پنج تا شش بار در روز سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند. این برای بیماران مبتلا به آسم موثر است.

الف) عسل‌‌ هاي تيره نسبت به عسل ‌‌هاي روشن مواد معدني بيشتري دارند.

ب) حتماً شنيده‌ايد كه قديمي ‌ها مي‌گويند عسل و خربزه با هم نمي‌سازند! دليلش اين است كه تركيب عسل و خربزه در بدن، التهابات پنهاني را فعال مي‌كند. التهابات عود كرده و خود را به صورت تب‌ هاي شديد و به ‌هم ‌‌ريختگي وضعيت بدن نشان مي‌دهد.

ج) اگر با مشكل كمبود آهن خون مواجه هستيد، حتماً در وعده صبحانه عسل بخوريد. البته عسل به غير از داشتن آهن زياد، فسفر و كلسيم زيادي هم دارد كه دواي امراض استخواني است.

د) عسل گون براي رفع زخم بستر، زخم‌هاي عفوني و درمان بيماري ‌‌هاي پروستات، رماتيسم و بي‌خوابي بسيار مؤثر است.

ه) عسل زرشك براي تقويت كبد و رفع بيماري‌ هاي كبد مؤثر است، عسل آويشن در درمان بيماري‌ هاي تنگي نفس، آسم، سرفه و رفع خستگي كاربرد دارد و عسل عناب به تسريع عمل خون ‌رساني از قلب به اعضا و جوارح كمك مي‌كند.

و) عسل طبيعي به خاطر داشتن دياستاز توانايي آب كردن چربي اطراف قلب را دارد بنابراين مصرف آن را به بيماران و سالخوردگان قلبي توصيه مي‌كنيم.

ذ) خوردن موم همراه عسل دردهاي معده و مفاصل را از بين مي‌برد، از ريزش مو جلوگيري مي‌كند و به راحتي از بدن دفع مي‌شود.

ح) موم‌‌هاي همراه عسل اگر در دماي بالاي 30 درجه نگهداري شود، بعد از مدتي كرم ‌هاي ريزي در درون سوراخ‌ هاي شش ضلعي آن ديده خواهد شد. بنابراين براي سلامتي خودتان عسل‌هاي موم ‌دار را در هواي گرم نگه نداريد، اگر هم كرم‌‌ هاي ريز را درون موم ديديد، به هيچ ‌وجه از آن استفاده نكنيد.

ط) اگر عسل‌تان شكرك زد، نگران نباشيد. شما مي‌توانيد به راحتي و با قرار دادن شيشه عسل درون يك ظرف آب ‌‌جوش آن را حرارت دهيد و به حالت اولش برگردانيد

2- آلفا و بتا آمیلاز :

منشا و عمل این آنزیم مشخص نیست ولی (آمون 1946)معتقد است که این آنزیم توسط زنبور عسل تهیه می شود.

3- گلوکز اکسیداز: این آنزیم از غده شیری زنبور عسل ترشح و باعث اکسید شدن گلوکز و تبدیل آن به اسید گلوکونیک و پراکسید ئیدروژن (2O2H) می شود.

4– آنزیم های دیگر:
مانند فسفاتاز و اینهیبین(inhibine) در عسل وجود دارند. اینهیبین خاصیت باکتری کشی دارد و از رشد باکتری در عسل جلوگیری می کند. آنزیم های عسل به مرور زمان و با درجه حرارت کاهش می یابد و ممکن است از بین بروند.

اسیدهای موجود در عسل

اسیدهای موجود در عسل در ساختن مزه خاص آن دخالت دارند.
PH اندازه گیری شده 490 نمونه عسل بین 3/42 تا 6/10 گزارش شده است (PH به طور متوسط 3/91).
PH عسل ایران بین 3/5 تا 4/8 گزارش شده است. اسید موجود درعسل احتمالا در عدم رشد میکروب ها در آن تاثیر دارد. بیشترین اسیدی که در عسل وجود دارد اسید گلوکونیک است که از تاثیر آنزیم گلوکز اکسیداز برروی گلوکز تولید می شود. در حین این واکنش پراکسید هیدروژن (2O2H) نیز تولید می شود که باعث جلوگیری از فساد آن در طول رسیدن می شود.
چندین اسید دیگر نیز در عسل وجود دارند که مقادیر آنها متغیر بوده و عبارتند از:
اسید استیک، اسید بوتریک، اسید سیتریک، اسید فرمیک،اسید لاکتیک، اسید مالیک، اسید پیروگلوتامیک، اسید فسفریک، اسید سوکسینیک، اسید اکسالیک.

• عسل با اينکه بسيار شيرين است، براي دندان ها  و لثه مضر نيست، بلکه لثه ها را سالم مي سازد و دندان ها را سفيد مي کند.

• دستگاه گوارش را پاک مي سازد و ضد اسهال است. در تحقيقات ثابت شده اثر بسيار مفيدي برعفونت هاي معده با هليکو باکتر پيلوري دارد. از اين رو ضد زخم معده  و دستگاه گوارش است.

• عسل در درمان آب مرواريد ( کاتاراکت ) مفيد است.

• عسل بادشکن است و براي معالجه قولنج روده تجويز مي شود و در مسموميت هاي غذايي، دستگاه گوارش را پاک مي سازد.

• دوست کبد و پادزهر است، پس در بيماري هاي کبدي مصرف آن مفيد است .سکنجبيني که با عسل تهيه مي شود، صفرابري اعلاست.

•  سنگ هاي کليه  و مثانه را از بين مي برد. براي اين منظور عسل را با کندر بايد مصرف کرد.

•  عسل خواب آور است و به مبتلايان به بيماري کم خوابي  توصيه مي شود که قبل از خواب چند قاشق مرباخوري عسل ميل کنند.

•  براي رفع کم اشتهايي  مفيد است و کلاً جريان خون را در بدن بهبود مي بخشد. از اين رو به رشد عضلات کمک مي کند، پس براي بچه هاي کم اشتها  و افراد ورزشکار  بسيار مفيد است.

•  عسل ، گرفتگي مويرگ ها را باز مي کند و براي عروق بسيار مفيد است. پس سالمندان  اگر هر روز شربت عسل و ليموي  تازه بنوشند، عمر طولاني تري خواهند داشت.

·         عسل به خاطر داشتن خاصيت راديواكتيوي و تشعشعات كهربايي انواع تب‌هاي پنهاني را آشكار مي‌‌كند.

·         حتما شنيده‌ايد كه قديمي‌ها مي‌گويند عسل و خربزه با هم نمي‌سازند! دليلش اين است كه تركيب عسل و خربزه در بدن، التهابات پنهاني را فعال مي‌كند. التهابات عود كرده و خود را به صورت تب‌هاي شديد و به‌هم‌‌ريختگي وضعيت بدن نشان مي‌دهد.

·         اگر با مشكل كمبود آهن خون مواجه هستيد، حتما در وعده صبحانه عسل بخوريد. البته عسل به غير از داشتن آهن زياد، فسفر و كلسيم زيادي هم دارد كه دواي امراض استخواني است.

·         عسل گون براي رفع زخم بستر، زخم‌هاي عفوني و درمان بيماري‌‌هاي پروستات، رماتيسم و بي‌خوابي بسيار مؤثر است.

·         عسل زرشك براي تقويت كبد و رفع بيماري‌هاي كبد مؤثر است، عسل آويشن در درمان بيماري‌هاي تنگي نفس، آسم، سرفه و رفع خستگي كاربرد دارد و عسل عناب به تسريع عمل خون‌رساني از قلب به اعضا و جوارح كمك مي‌كند.

·         عسل طبيعي به خاطر داشتن دياستاز توانايي آب كردن چربي اطراف قلب را دارد بنابراين مصرف آن را به بيماران و سالخوردگان قلبي توصيه مي‌كنيم.

·         خوردن موم همراه عسل دردهاي معده و مفاصل را از بين مي‌برد، از ريزش مو جلوگيري مي‌كند و به راحتي از بدن دفع مي‌شود.

In the Sweetener Series we take a look at sugar alternatives: the good, the bad and the ugly. This week, we’ll examine honey.

Pure raw honey is made from flower nectar collected and transformed by honeybees. It is primarily fructose (38%) and glucose (31%), with other sugars (7%). The remainder is water (17%) and a variety of nutrients (7%). One tablespoon of honey contains 64 calories.

I’m frequently asked, “Isn’t honey better than sugar?” Sugar is sugar, regardless of form. Honey will spike your blood sugar the same as any sugar, so the same rules about moderation apply. Because pure raw honey contains nutrients, I recommend it over table sugar.

Pure raw honey contains enzymes, antioxidants, and trace amounts of two popular health supplements: bee pollen and propolis. It also contains amino acids, vitamins and minerals. In general, the darker the honey, the more antioxidants it contains. Pure raw honey does not spoil and can actually be used as a preservative in foods.

If the honey is not “raw,” it has been processed to some degree. Typically, honey is filtered and heated for cosmetic reasons (to make it clear and bright and to prevent granulation). Processing destroys enzymes and removes nutrients, pollen, and beeswax. Processed honey may also be cut with cheaper sweeteners, like corn syrup. For example, KFC’s Honey Sauce packets contain high fructose corn syrup, sugar, corn syrup, natural flavor, caramel color, and only 11% real honey.

Avoid processed honey because it has little or no nutritional value. Read labels carefully. Better still, buy from a trusted local producer who can provide assurance that the label accurately describes the contents. (See “A Note on Organic Honey” below.)

There are hundreds of honey varieties with different colors, aromas, and flavors. These qualities are mostly determined by the plant supplying the nectar. (Bees have a 6-mile flight radius and gather nectar from a variety of plants. It is unlikely that any batch of honey contains nectar from only one plant species. Beekeepers create a dominant flavor by placing the hives near the desired plant.) To a lesser extent, the season, climate, region, and how the honey is processed also influence the color and flavor.

When substituting honey for table sugar, start with half the amount called for in the recipe, then taste and adjust as necessary. Honey is a good sweetener for baked goods because it attracts moisture. For this reason, reduce the amount of liquids in the recipe by ¼ cup for each cup of honey used.

Do not feed honey to children under 2 because their stomachs may not produce enough acid to destroy bacterial spores (Clostridium botulinum) that may be present in the honey.

A Note on Organic Honey:
It is unlikely that any honey produced in the U.S. is truly organic, despite what the label may say. Bees can fly up to 6 miles away from their hive, and because pesticides are so widely used they often come in contact with them. Beekeepers may do their best, but the results are uncertain.

According to beekeeper Arthur Harvey, who also works as an Inspector for the International Association of Organic Inspectors, “What USDA has said is that you can certify any product as organic as long as you comply with existing regulation, but there are no regulations for honey. That means the green USDA Organic sticker on honey is meaningless.”

References:
Amazing Benefits of Honey. www.benefits-of-honey.com. 2010.

Binnie, Bob. Why Filter Honey? Blue Ridge Honey Company. 2007.

Broadhurst Ph.D., Leight. Basic Health Publications User’s Guide to Propolis, Royal Jelly, Honey, and Bee Pollen. Basic Health Publications. 2005.

Green Earth Naturals. Why Enzymes are so Vitally Important. http://www.crystalalgae.com. 2005.

HA, Mark. Really KFC?! “Honey Sauce” instead of Honey? The Food Bond. March 28th, 2009.

International Organic Inspectors Association. IOIA Online Directory: Arthur Harvey. www.organicweb.org/ioia/ Pg. accessed May 2010.

KFC. Ingredient Guide. http://www.kfc.com/nutrition/ April, 2010.

National Honey Board. Carbohydrates and the Sweetness of Honey. www.honey.com. 2010.

National Honey Board. Frequently Asked Questions. www.honey.com. 2010.

National Honey Board. Honey: A Reference Guide to Nature’s Sweetener. www.honey.com. 2010.

National Honey Board. Honey Labeling Information, Regulation & Tips. www.honey.com. 2010.

National Honey Board. Sweet Tips for Honey Use. www.honey.com. 2010.

Schneider, Andrew. Don’t let claims on honey labels dupe you. www.seattlepi.com December 31, 2008.

Williams, Dr. David. Alternatives. Vol. 10, No. 7, Pg. 52. January, 2004.

Wood, Rebecca. The New Whole Foods Encyclopedia. New York: Penguin Books. 1999. Pg. 162.

رنگ عسل‌های مختلف، باتوجه به منابع اصلی شهد از سفید روشن تا سیاه متغیراست. بنابراین، آن چه به غلط بین عوام شایع شده‌است که عسل زنبوران مادر (یعنی جمعیت زنبور عسل با ملکه مسن) تیره و غلیظ است، اما عسل زنبوران جوان (یعنی بچه کندوها)، روشن و رقیق است، پایه علمی ندارد. به عنوان مثال:

• رنگ عسل اقاقیا، سفید روشن مانند آب است
• رنگ عسل افرا، لیمویی رنگ
• رنگ عسل اسپرس، زرد طلایی
• رنگ عسل انواع میوه‌ها، زرد متمایل به قهوه‌ای
• رنگ عسل شبدر سرخ، زرد تمایل به قرمز
• رنگ عسل زیرفون، زرد متمایل به سبز
• رنگ عسل گل قاصد، زرد تیره
• رنگ عسل نارون، قهوه‌ای
• رنگ عسل صنوبرو زبان گنجشک، سبز تیره تا سیاه

در سال 1906 توسط اداره غذا و داروي فدرال ارائه شده عبارت است از ترشح مواد قندي درختان و شهد گل گياهان كه توسط زنبوران عسل ( Apis mellifera ) جمع آوري ، تغيير ماهيت يافته و درون سلولهاي قاب ذخيره ميشود ؛ رطوبت آن كمتر از 25 درصد و 0.25 درصد خاكستر و كمتر از 8 درصد قند معمولي ( ساكاروز ) دارد . مزه آن شيرين ، و داراي طعم مخصوص به خود است داراي بوي خاص بوده و متناسب با گياهي كه زنبورعسل از آن تغذيه ميكند مي باشد .

لب‌هایش طعم عسل می‌دهد !
نگاهش را ببین چقدر زیباست !
تار تار مویش و صدای وز وزش بی‌نظیرست !

دردم را به چه کسی بگویم که بعد از نیش زدن من ، مُرد !

همین! مال هیچکس نیست!

عسل شیرین كننده غلیظ و چسبناكی است كه زنبورها آن رابه طور طبیعی برای تغذیه خود می سازند. فرایند ساخت عسل زمانی آغاز می شود كه زنبورها روی گلها می نشینند و شهد آنها را در دهان خود جمع می كنند.این شهد سپس با آنزیمهای ویژه ای در بزاق دهان زنبورها مخلوط می شود،یك فرایند كیمیایی كه آن را به عسل تبدیل می كند.زنبورها عسل را به كندو می برند و آن را در سلولهای دیواره كندو ذخیره می كنند .

عسل به رنگهای سفید،كهربایی،قرمز،قهوه ای و حتی سیاه است.طعم و مزه آن بسته به نوع شهد گل متفاوت است.اكثر عسلهای موجود ازشهد گلهای شبدر،یونجه،خلنگ،گل ابریشم ساخته شده اند.عسل را می توان ازشهد گل آویشن و اسطوخودوس نیز به دست آورد.

تاریخچه

در دوران باستان عسل به عنوان غذا و دارو استفاده می شد.تاریخچه پرورش زنبوربه 700 سال قبل از میلاد می رسد.قرنها عسل به خاطر خواص شیرین فوق العاده و كیمیایی بودن،مقدس بوده.همچنین در جشنهای مذهبی به عنوان پیشكش به خدایان هدیه داده می شد.از عسل همچنین به منظور دارو و روغن پوست و مواستفاده می شد.سالها به علت قیمت گران آن از عسل فقط در آشپزی استفاده می كردند.

شهرت عسل تا قبل از كشف شكر تولید شده از نیشكرو چغندرقند ادامه داشت.پس از آن شكر مورد استقبال فراوانی قرار گرفت چون شیرین كننده ارزانی بود،به این ترتیب عسل جای خود را به شكر داد.از آن زمان به بعد از عسل به علت خواص دارویی و در قنادی ها استفاده می شود.

عسل

این مایع غنی و فوق العاده،محصولی اعجاز آمیزاز زنبورعسل است كه قندی طبیعی وخوشمزه محسوب می شود. گرچه در تمام طول سال در دسترس می باشند ولی در پاییز و تابستان تازه تراند.

فرایند ساخت عسل زمانی آغاز می شود كه زنبورها روی گلها می نشینند و شهد آنها را در دهان خود جمع می كنند.این شهد سپس با آنزیمهای ویژه ای در بزاق دهان زنبورها مخلوط شده و طی یك فرایند كیمیایی به عسل تبدیل می شوند.زنبورها عسل را به كندو می برند و آن را در سلولهای دیواره كندو ذخیره می كنند.

فواید عسل

به جز شهرت آن به عنوان شیرین كننده طبیعی مقوی،تحقیقی نشان داده است كه تركیب منحصر به فرد عسل به عنوان عامل ضد باكتری و آنتی اكسیدانت شناخته شده است.

عسل خام یك ماده ضد باكتری،ضد ویروس و ضد قارچ است.

مزایای بهداشتی عسل مانند دیگر موادغذایی به كیفیت آن بستگی دارد.اما در این مورد،وضعیت فرق می كند چون گرده ای كه روی پای زنبورها جمع می شود با جابجایی زنبور از گیاهی روی گیاه دیگر منتقل می شود.در ضمن،فرآیند ساخت عسل بسیاری از فیتونیوترنهای موجود در عسل خام كه در كندو ساخته می شود را از بین می برد.عسل خام مثلا حاوی مقدار كمی رزین یافت شده در پروپولیس است.پروپولیس یا چسب زنبوری،تركیبی پیچیده از رزین ها و دیگر مواد است كه زنبورهای عسل برای سفت كردن كندو استفاده می كنند و آن را از باكتری و دیگر میكروبها مصون نگه می دارد.رزین ها تنها بخش كوچكی از مواد مغذی گیاهی موجود در پروپولیس و عسل هستند..دیگر مواد مغذی گیاهی یافت شده در عسل و پروپولیس دارای خواص ضد سرطانی و ضد تومور هستند. این مواد شامل caffeic acid  methyl caffeate,phenylethyl caffeate,phenylethyl dimethylcaffeate هستند.تحقیقات نشان داده است كه این مواد با كاهش فعالیت دو آنزیم به نام phosphatidylinositol-specific phospholipaseCوlipoxygenase از سرطان قولون در حیوانات جلوگیری می كنند.

با خوردن عسل فعالیتهای ورزشی را ارتقا داده و زخمها را التیام دهید.

عسل عمدتا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده می گرفت،اما تحقیقات اخیر مصرف عسل به عنوان ergogenic aid (غذایی كه كمك به بهبود فعالیتهای ورزشی می كند)و التیام دهنده زخم را امتحان كرده اند.دردوران المپیك های باستانی،ورزشكاران غذاهای خاصی مثل عسل و انجیر خشك می خورند تا نیروی ورزشی خود را بالا ببرند.اخیرا گروهی ازپژوهشگران تحقیق كرده اند كه ورزشكاران از عسل به عنوان ergogenic aid استفاده می كنند.نگهداری غلظت قند خون بعد از تمرین با خوردن كربوهیدراتها قبل، طول و بعد از تمرین برای ذخیره گلیكوژن در ماهیچه ها اهمیت زیادی دارد.(گلیكوژن تركیبی است كه از قند ذخیره شده در آن برای سوختن در ماهیچه استفاده می شود)بنایراین ماهیچه انرژی لازم را داراست و ورزشكاربرای فعالیت مجدد آماده است.لازمه ذخیره گلیكوژن در ماهیچه وجود كربوهیدرات است كه عسل منبع آن است.یكی از خواص دارویی عسل،التیام و بهبود زخم است.در گذشته از آن برای درمان زخم،سوختگی و جراحت استفاده می شد.عسل از دو قند به نام گلوكز و فروكتوز تشكیل شده است كه آب را به خود جذب می كنند. عسل از داخل زخم، آب را جذب كرده و از بیرون آن را خشك میكند بنابراین مانع از رشد باكتری و قارچ می شود.(این دو میكروب در محیط مرطوب زنده می مانند).عسل خام حاوی آنزیمی به نام گلوكز اكسیداز است كه هنگام تركیب با آب، پروكسید هیدروژن،ضد عفونی كننده ملایم ،تولید می كند.

به علاوه آنزیمهای ویژه ای در عسل یافت شده است كه به التیام زخم كمك می كنند،همچنین عسل حاوی آنتی اكسیدانتها و فلاونوئیدهاست كه به عنوان عامل ضد باكتری عمل می كنند.یكی از این آنتی اكسیدانتها پینوسمبرین است كه مختص عسل می باشد و مطالعاتی روی خواص ضد باكتری آن انجام شده است.عسل پاستوریزه نشده فعالیت ضد باكتری علیه استافیلوكوك اریس دارد،یك نوع باكتری كه در محیط وجود داشته و باعث عفونت می شود، خصوصا در زخمهای باز.عسل همچنین مانع رشد Escherichia coli وcandida albicans می شود.عسلهای تیره، عسل گرفته شده از شهد گلهای گندم سیاه وتوپلو، حاوی مقادیر زیادی از آنتی اكسیدانتهاست و عسل خام و پرورده نشده حاوی مواد تقویت كننده است.

عسل برای افراد سالم و افرادی كه كلسترول بالا یا دیابت نوع 2 دارند مفید است.

عسل سالمترین شیرین كننده برای افرادی است كه دیابت نوع 2 یا كلسترول بالا دارند.عسل مصنوعی در بیماران با كلسترول بالا،میزان LDL كلسترول را افزایش می دهد اما عسل طبیعی، كلسترول كلی را 18% و LDL كلسترول 11% و پروتئین واكنش پذیرC را 75 % كاهش می دهد.

در بیماران دیابت نوع 2،عسل طبیعی باعث كاهش چشمگیر قند خون،دكستروز یا ساكروز (قند تصفیه شده)می شود.عسل همچنین حاوی ویتامین B2 و ویتامین B6 ،آهن و منگنز است.بنابراین با خوردن یك قاشق عسل در روز نیاز دارویی شما را كاهش می دهد.

چگونه انتخاب وذخیره كنیم.

عسل را به صورت فله یا در ظرفهای مخصوصی می فروشند كه معمولا پاستوریزه است.البته عسل خام را می توانید در مزارع نیز تهیه كنید،عسل خام پاستوریزه،تصفیه شده نیست.عسلی را خریداری كنید كه 100 درصد خالص باشد.عسلهای ویژه از شهد گلهایی مثل آویشن و اسطوخودوس ساخته می شوند.به یاد داشته باشید كه عسل تیره تر،طعم بیشتری دارد.

از گذشته تا کنون از عسل  در درمان بسیاری از بیماری ها استفاده شده است. مهمترین خاصیت عسل ، ضد میکروب بودن آن است. در حالی که عسل یک ماده کاملاً خوراکی است و بایستی محیط خوبی برای پرورش میکروب ها باشد ، ولیکن میکروب ها در معرض عسل نابود شده و اجساد آنها نیز به مرور از بین می رود. زیرا عسل حاوی آنتی بیوتیک و آنزیم دیاستاز است . در گذشته از این خاصیت عسل  برای از بین بردن پینه های دست و پا سود می جستند.

در قدیم هر دارویی را با عسل  مخلوط می کردند، زیرا خاصیت بهبود بخشی داروها را چند برابر می کرده و امروزه هم از عسل در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می کنند.

• از عسل در فرآورده های ضد سرفه  بطور مستقیم و غیرمستقیم استفاده می شود . مزه مزه و غرغره شربت عسل برای برطرف کردن زخم های دهان و ورم گلو  بسیار سودمند است. عسل ضد آسم است.

• عسل با اینکه بسیار شیرین است، برای دندان ها  و لثه مضر نیست، بلکه لثه ها را سالم می سازد و دندان ها را سفید می کند.

• دستگاه گوارش را پاک می سازد و ضد اسهال است. در تحقیقات ثابت شده اثر بسیار مفیدی برعفونت های معده با هلیکو باکتر پیلوری دارد. از این رو ضد زخم معده  و دستگاه گوارش است.

• عسل در درمان آب مروارید ( کاتاراکت ) مفید است.

• عسل بادشکن است و برای معالجه قولنج روده تجویز می شود و در مسمومیت های غذایی، دستگاه گوارش را پاک می سازد.

• دوست کبد و پادزهر است، پس در بیماری های کبدی مصرف آن مفید است .سکنجبینی که با عسل تهیه می شود، صفرابری اعلاست.

• سنگ های کلیه  و مثانه را از بین می برد. برای این منظور عسل را با کندر باید مصرف کرد.

• عسل خواب آور است و به مبتلایان به بیماری کم خوابی  توصیه می شود که قبل از خواب چند قاشق مرباخوری عسل میل کنند.

• برای رفع کم اشتهایی  مفید است و کلاً جریان خون را در بدن بهبود می بخشد. از این رو به رشد عضلات کمک می کند، پس برای بچه های کم اشتها  و افراد ورزشکار  بسیار مفید است.

• عسل گرفتگی مویرگ ها را باز می کند و برای عروق بسیار مفید است. پس سالمندان  اگر هر روز شربت عسل و لیموی  تازه بنوشند، عمر طولانی تری خواهند داشت.

• حتی موم عسل نیز خواص زیادی دارد و ماسک آن برای صورت، چین و چروک و فرورفتگی های پوست را می پوشاند و پوست را لطیف می کند.

بررسی مقالات سال های 1984 تا 2001 نشان می دهد حداقل 25 تحقیق راجع به اثرات ضد زخم عسل انجام شده که نتایج آنها مثبت بوده است. عسل به عنوان التیام دهنده زخم و نگهدارنده پوست مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین 40 مورد دیگر نشان داده ، عسل دارای اثرات ضد خونریزی با موفقیت 88 درصد بوده که این عمل به همراه اثرات ضد میکروب نیز بوده است.

خاصیت ضد میکروبی در عسل با PH حدود 2/3 تا 5 به هیدروژن پراکسید(H2O2) مرتبط بوده که از تغییرات آنزیمی گلوکز به گلوکونیک اسید حاصل می شود. به هرحال اثرضد میکروبی عسل پس از گرم شدن یا در معرض آفتاب قرار گرفتن کاهش می یابد.

عسل های تولیدشده از جنگل و کوه های اروپایی مرکزی بیشتر از درختان کاج(PINUSSPP) و عسل های حاصل از MANUKA در نیوزلند از گیاه LEPTESPERMUM SCOPARIUM دارای خاصیت بسیار قوی ضد میکروبی است و بروی برخی میکروب ها از جمله استافیوکوک اورئوس و اپیدرمیس و استرپتوکوکوس پیوژنز و آنتروباکتریاسه اثرات خوبی دارد. عسلی که در نیوزیلند و استرالیا از گیاه مذکور حاصل می شود در جهان منحصر به فرد بوده و به آن عسل UNIQUE MANUKA FACTOR)) می گویند.

سم شناسی : عسل ماده ای کاملاً خوراکی است ، ولی در موارد استثنایی ممکن است به اسپورعامل بوتولیسم آلوده باشد که ایجاد سم کرده و مسمومیت زاست ، به همین دلیل مصرف آن برای کودکان زیر یک سال ممنوع است. همچنین بعضی افرد ممکن است نسبت به دانه های گرده موجود درعسل حساسیت داشته باشند.

ممکن است بعضی از زنبورها به گل خرزهره و چند گل سمی دیگر عادت کنند و محصول سمی تهیه نمایند که البته این کار به ندرت اتفاق می افتد.

به هر حال از مصرف این ماده بسیار مفید غافل نشوید و از فواید زیاد آن سود بجویید.

منابع :

- زبان خوراکی ها

- ماهنامه دنیای تغذیه

- ماهنامه سلامتی و تغذیه

موسوی – کارشناس تغذیه تبیان

زهر زنبور عسل و زهر مار از یک خانواده هستند و ترکیبات شیمیایی نزدیک به هم دارند، اما کم بودن مقدار زهر آن در هر نیش خوردگی باعث می‌شود شخص با یک یا دو نیش نمیرد. یک انسان عادی با خوردن 20 تا ۴۰ نیش زنبور در آن واحد می‌میرد، با این حال افرادی وجود دارند که نسبت به زهر زنبور عسل حساسیت از خود نشان داده و فقط با یک نیش می‌میرند.

زنبور عسل با نیشی به طول پنج تا شش میلی متر، زهرش را به داخل بدن حشرات یا حیوانات دیگر و انسان تزریق می‌کند، این نیش بین 15تا 16 عدد دندانه یا خار وارونه دارد که پس از فرورفتن آن به داخل بدن پستانداران مانع خروج آن از بدن جاندار می‌شود.

زهر زنبور عسل مانع انعقاد خون شده و باعث گشاد شدن رگ‌ها می‌شود که در نتیجه آن فشار خون پایین می‌آید.

تحقیقات نشان می‌دهد، درصد زنبوردارانی که به علت سرطان می‌میرند، خیلی کمتر از سایر مردم است که علت آن دقیقا مشخص نیست و می‌تواند در ارتباط با زهری باشد که به علت نیش خوردن‌های زیاد وارد بدن زنبور داران می‌شود یا مقدار عسل زیادتری که آن‌ها در مقایسه با سایر مردم مصرف می‌کنند، علاوه بر این امروزه در پزشکی از زهر زنبور عسل در معالجه انواع روماتیسم‌ها استفاده می‌شود.

انبار یا هر جایی که عسل در آن نگهدازی می شود باید پاکیزه و براحتی قابل تمیز شدن باشد ، و در دسترس حشرات ، جانوران و یا آلودگی های نظیر گرد و خاک نباشد . دمای انبار و طول مدت نگهداری نیز بر کیفیت عسل تاثیر می گذارد . اگر عسل را بعد از بسته بندی نهای در دمای 22 تا 25 درجه سانتی گراد انبار کنیم تغییرات آن در سطح قابل قبول بوده و موجب از بین رفتن رنگ ، طعم و آنزیم های عسل خواهد شد . عسلی که مرحله نهایی ( حرارت ) را نگذرانده است باید در دمای کمتر از 10 درجه سانتی گراد نگهداری شود . انجام این کار روی رنگ ، عطر و طعم عسل حتی پس از سالها هیچ تاثیری نخواهد گذاشت . بهترین دما برای نگهداری عسل 7 الی 12 درجه سانتی گراد می باشد .

از آنجائیکه عسل خیلی زود بوهای خارجی را به خود جذب می کند بنابراین نباید آنرا نزدیک موادی مانند پارافین ، قیر ، بنزین و ماهیای دودی نگهداری نمود .
از آنجائیکه عسل شدیدا جاذب الرطوبه است بنابراین در هر جا که نگهداری می شود اعم از جاهای مرطوب ، خشک ، داخل یخچال و قفسه ها باید فقط در ظروف سر بسته با سر پوش محکم باشد .
بر خلاف اغلب مواد غذایی عسل را می توان برای مدت نامحدود نگهداری نمود . عسل طبیعی بسته بندی شده در اثر گذشت زمان کمی از نظر طعم تندتر و از نظر رنگ تیره تر می شود ، اما کیفیت آن در صورتی که در معرض هوا قرار نگیرد تغییر ی نخواهد کرد .
نگهداری عسل به مدت طولانی ، روی ترکیبات آن اثرات زیادی می گذارد ، عسل شبدر محصول سال 1923 با عسل شبدر محصول 1957 ، با هم مقایسه شده است . افزایش میزان هیدروکسی متیل فورفورال ( HMF ) در عسل در طی مدت نگهداری ( زمان و حرارت ) بیانگر کیفیت عسل می باشد . میزان HMF در عسل در طی مدت نگهداری و درجه حرارت را نشان می دهد .
 

امروزه در اغلب کشورهای تولید کننده و وارد کننده عمده عسل ، قوانین و مقررات خاصی وضع شده که نه تنها خصوصیات فیزیکی و شیمیایی عسل خالص و حدود تغییرات قابل قبول آنرا مشخص می نمایند بلکه انواع عسل را بر حسب کیفیت و خصوصیات آنها درجه بندی و معرفی می کنند . درجه بندی عسل اساسا بر مبنای خصوصیاتی از قبیل در صد رطوبت یا مواد جامد قابل حل در آب ، طعم یا مزه ، درجه خلوص یا عاری بودن از ناخالصی و صاف بودن آن انجام می شود . بر این مبنا ممکن است عسل را به درجات A ، B ، C ، D تقسیم بندی نمود بطوریکه درجه A از انواع عالی ، B بسیار خوب ، C خوب و D متوسط یا زیر استاندارد معرفی گردند .
معمولا تولید کنندگان قادر به درجه بندی عسل خود نیستند و نیازی به اینکار ندارند ولی در مورد صادرات و واردات عسل موسسات ذیربط دولتی از جمله موسسه استاندارد و تحقیقات کشورهای مربوط به بررسی کیفی عسل و تعیین نوع و درجه آن می باشند .
تعیین قوانین و مقررات مخصوص عسل و درجه بندی آن اغلب مورد توافق و قبول اکثر کشورهای صادر کننده و وارد کننده بوده و این کالای مهم اقتصادی را از هر گونه تقلب در کیفیت آن و همچنین از کالاهای مشابه مصنوعی مصون و متمایز می سازد .

استاد آقای دکتر اسفندیار رشید زاده عسل شناس و زنبوردار نمونه کشورمان در این باره می نویسد :
برای مصرف کننده یک راه بیشتر برای تشخیص عسل وجود ندارد : آن هم استفاده از ابزارهایی است که بدن در اختیارش گذاشته است با چشمانش شکل ظاهری عسل را ارزیابی می کند ، با بینی اش آن را بو می کند ، با زبانش آن را مزه مزه می نماید اگر مجموعه باب طبعش بود ، اگر عسل بخصوص عطر و طعم گلها را داشت این عسل ، عسل واقعی ( طبیعی ) است و ارزش آن را دارد که بهای آن را در حد معقول بپردازد .

در مورد طبیعی یا مصنوعی بودن عسل و طرز تشخیص آنها از یکدیگر عده ای عقیده دارند عسل وقتی که متبلور ، کدر و ته نشین گردد تقلبی است و عسل سالم و طبیعی همیشه صاف و شفاف باقی می ماند و وقتی که عسل خریداری شده پس از مدتی کدر و ته نشین ( شکری زده ) شد ، ناراحت شده و به فروشنده اعتراض می کنند . این هم از نظریه ها و عقاید غلطی است که در کشور ما رایج است .
مصرف کننده ایرانی به ویژه تهرانی ها عسل خوب ، خالص و طبیعی را عسلی می دانند که رنگش کهربایی تیره یا همانند عقیق باشد ، سفت بوده و اصطلاحا کش بیاید ، اگر 24 ساعت در یخچال گذاشته شود ( شکرک ) نزند ، اگر قاشقی از آن برداشته شود قطراتی که سرازیر می شود به صورت باریکه ای ممتد باشد و قطع نشود . عده ای هم تکنیک های خاصی را برای شناسایی توصیه می کنند که پایه و اساس آن معلوم نیست مانند کبریت گرفتن کنار عسل ، ریختن چند قطره روی روزنامه و ...
هیچ کدام از این عقاید ، نظریات و تصورات ارتباطی با عسل از نظر طبیعی یا مصنوعی بودن و همچنین شکرک زدن آن نداشته و ندارد و از نظر عسل شناسان و علم تغذیه بطور کلی مردود است .
لازم به ذکر است که تشخیص عسل طبیعی و مصنوعی به کمک انگشت ، قاشق و یا مزه و غیرو غیر ممکن بوده و فقط به عهده آزمایشگاه و دستگاهی به نام رفراکتومترمی باشد .

عسل بر حسب اینکه متعلق به کدام منطقه و کدام گل باشد رنگش متفاوت است . دامنه طیف رنگهای عسل از سفید به انواع زرد ( زرد نارنجی ، زرد مایل به سبز طلایی ) کهربایی ، عقیقی مایل به قرمز و حتی قهوه ای متغیر است .

به رنگ سفیدی می زند ،

زرد طلایی است ، عسل جنگلهای مازندران زرد مایل به سبز ،

عقیقی قرمز ،

جنگلهای اروپا متمایل به قهوه ای می باشد . همه اینها عسل خوب و طبیعی هستند اما به خاطر گلی که زنبوران از آن تغذیه کرده اند رنگشان متفاوت است . همه اینها عسل خوب و طبیعی هستند اما به خاطر گلی که زنبوران از آن تغذیه کرده اند رنگشان متفاوت است . پس این باور غلط است که عسل خوب رنگ تیره دارد .

رنگ ، بو و طعم عسل تا حدودی به هم مربوط هستند در حالی که می توان رنگ عسل را به طور علمی و دقیق اندازه گیری کرد بو و طعم آن قضاوتی نظری است ولی به هر حال از نظر مصرف کننده خصوصیات مهمی می باشند . بسیاری از طعم های عسل که در یک منطقه جالب و خوب تلقی می شود در منطقه دیگر ناپسند است .

وزیرفون ممکن است در یک منطقه بیشترین قیمت را داشته باشد اما در منطقه دیگر بازاری نداشته باشد . عسلی که ممکن است تصور شود مردم آن را نمی پسندند برای مصرف زنبور عسل نگهداری می شود .

برای جلوگیری از تبلور عسل معمولا کارخانه های بسته کننده عملیاتی روی آن انجام می دهند که عبارتند از : حرارت دادن ، افزودن کمی جوهر لیمو در هر تن و ... در همه این موارد به خاطر وارد شدن ناخالصی در مجموعه قندهای موجود ، پدیده کریستالیزاسیون ( شکرک زدن ) عقب می افتد . در مورد کارگاههای نا شناخته که در آن حرارت دادن عسل یا به صورت مستقیم یا بدون کنترل صورت می گیرد نه تنها مواد موجود در عسل دچار صدمه می شوند بلکه بعد از دمای مشخصی ماده ای به نام هیدروکسی متیل فورفورال ( HMF ) پدید می آید که اگر نسبت آن در عسل زیاد شود مصرف آن خطرناک است .
میزان هیدروکسی متیل فورفورال HMF که در اثر حرارت دادن در عسل تولید می شود براحتی قابل اندازه گیری است . با اندازه گیری HMF می توان عسل مصنوعی را نیز از عسل طبیعی تشخیص داد . در این نوع عسل ساکارز را بوسیله اسید تبدیل به گلوکز و فروکتوز می کنند و در هنگام این واکنش مقدار نسبتا زیادی HMF تولید می شود . در کشورهای مختلف جهان برای اینکه عسل دارای شرایط استاندارد باشد هیدروکسی متیل فورفورال آن نباید از مقدار معینی تجاوز کند .

برای جلوگیری از شکرک زدن عسل مطالعات زیادی انجام شده و معمول ترین و عملی ترین راه جلوگیری از آن به تأخیر انداختن آن در کارخانه پاستوریزه کردن و بسته بندی عسل می باشد که عسل را حرارت داده و ذرات متبلور آن را ذوب می نمایند. برای این کار عسل را تا 77 درجه سانتی گراد حرارت داده و به وسیله ی صافی های مخصوص ناخالصی های آن مثل دانه گرده که ممکن است مرکز شروع تبلور باشد، را خارج می نمایند. بعد عسل را در این حرارت به مدت 5 دقیقه نگه داشته و سپس یک دفعه آن را خنک و درجه حرارت آن را به 57 درجه سانتی گراد می رسانند که قابل بسته بندی است و از شکرک زدن عسل برای چندین ماه تا چند سال جلوگیری کرده و عمر انبارداری آن را افزایش می دهد.

اوستین Austin در سال 1953 ثابت کرد که اگر عسل مایع برای مدت 5 هفته در صفر درجه سانتی گراد نگهداری و سپس در درجه حرارت انبار، فروشگاه و یا منزل قرار گیرد تمایل آن به شکرک زدن کم شده و گاهی تا بیش از دو سال به حالت مایع باقی می ماند. او توصیه کرده است که عسل را پس از استخراج برای مدت 5 دقیقه در حرارت 77 درجه سانتی گراد نگهداشته و سپس صاف کرده و به سرعت به درجه حرارت اتاق رسانده و بسته بندی کنند. سپس آن را برای مدت 5 هفته در صفر درجه سانتی گراد نگهداری کرده و پس از آن به بازار فروش یا مصرف کننده عرضه نمود.

شکرک زدن عسل یا:
( متبلور شدن رس کردن، ته نشین شدن، دانه شدن، کریستالیزه شدن) Grandulated honey
 

استاد دانشگاه و مولف کتاب زنبور عسل و پرورش آن می نویسد:

شکرک زدن عسل نه تنها دلیل بر بدی و تقلبی بودنش نیست بلکه برعکس معرف آنست که عسل کاملا سالم بوده و به هیچ وجه با شکر مخلوط نشده است و این خلاف تصور غلط و رایج در ایران است که عسل شکرک زده و سفت شده را تقلبی می دانند.

آنچه که در اصطلاح (شکرک زدن) می گویند و به خاطر وجود کلمه شکر در ذهن تقلبی بودن عسل را تداعی میکند، چیزی جز پدیده تبلور ( بلور شدن،

) نیست.

عسل به علت در صد بالای مواد قندی که دارد در واقع یک ماده جامدی است که تحت شرایط بسیار شکننده ای به صورت مایع قرار دارد. این ماده اشباع شده قندی (منظور از قند انواع قندهایی است که در علم شیمی با پسوند اوز مشخص می شود مانند گلوکز، فروکتوز و مالتوز ) باید در واقع جامد باشد، ولی به طور اتفاقی مایع است. به همین دلیل به محض اینکه شرایط مطلوب مهیا شود این تغییر فیزیکی یعنی شکرک زدن، پدیدار می گردد.

شکرک زدن عسل بستگی به ترکیبات آن، شرایط انبارداری، بسته بندی نمودن و یا ذخیره شدن آن دارد و همیشه علامت نامرغوب بودن آن نیست. بعضی از عسل ها هرگز کریستالیزه نمی شوند و برخی دیگر چند روز پس از استخراج شکرک می زنند، بعضی از عسل ها در شان (قاب) هم کریستالیزه می شوند. اکثر عسل ها پس از مدتی که در انبار، فروشگاه و منازل نگهداری شدند خدبخود شکرک زده و از حالت مایع خارج می گردند و به اصطلاح رس می کنند.از نقطه نظر اکثر مصرف کنندگان که آگاهی کافی از خصوصیات عسل ندارند این امر مبین ناخالصی و غیرطبیعی بودن آن است. متاسفانه این موضوع به حدی تأثیر سوء در ذهن مصرف کنندگان ایجاد کرده است از یک طرف مشکل بزرگی را برای تولید کننده (زنبوردار) در جریان عرضه به بازار و از طرف دیگر برای مصرف کنندگان از نظر طبیعی بودن عسل مایع به وجود آورده است. باید توجه داشت که شکرک زدن و خاصیت تبلور عسل، دلیل عدم مرغوبیت آن نیست و در بعضی از کشورهای خارجی عسل متبلور را بیشتر دوست دارند و گاهی به عسل غیر متبلور (مایع) مقداری پودر قند می افزایند تا به مرور به شکل بلور درآید.

ولی در کشور ما متأسفانه به علت عدم آگاهی افراد و خریداران، تبلور عسل را یک صفت نامطلوب دانسته و تمایلی برای خرید عسل متبلور ندارند و بعضی افراد به غلط عسل بلوری شده را مصنوعی یا تقلبی می دانند.

یکی از شرایط مطلوب برای شکرک زدن عسل حرارت است.شاید تعجب کنید اگر برای آب تغییر حالت از مایع به جامد در صفر درجه سانتی گراد صورت می گیرد برای عسل دمای 14 درجه سانتی گراد مطلوب ترین محیط برای تبلور است به همین دلیل است که در فریزر گذاشتن عسل برای امتحان ( شکرک زدن ) گویا نیست و همیشه عسل ها از این آزمایش سربلند بیرون می آیند. در حرارت بالاتر از 15 تا 20 درجه سانتی گراد عسل کمتر بلوری می شود و علت آن هم کم شدن خاصیت چسبندگی عسل و رسوب مواد خارجی است که در حرارت پایین هسته تبلور را به وجود می آورند.

دیاستازها ذرات خیلی ریز عسل را به خود جذب کرده و باعث ته نشینی و کدر شدن آن می گردد.

این خاصیت فقط ذر عسل های طبیعی و غیر تقلبی دیده می شود. زیرا در داخل عسل های طبیعی

وجود داشته و عسل های غیر طبیعی فاقد آنند. فقط دیاستاز قادرند ذرات عسل را متبلور نموده و باعث شکرک زدن آن گردند و حال آنکه عسل تقلبی به علت نداشتن دیاستاز صاف و روشن باقی می ماند بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که اگر عسل بعد از مدتی شکرک زد حتما طبیعی و سالم است ( برخلاف تصور مردم ) و هرگاه آن ته نشین نشد می تواند مصنوعی یا تقلبی باشد.

مقدار آب عسل در متبلور شدن آن تأثیر دارد. آنچه از عسل متبلور می شود

است. فروکتوز و گلوکز انیدریدکریستالیزه نمی شوند. مقدار گلوکز هیدرات هم بستگی به مقدار آب دارد یا نسبت دکستروز به آب w=water) d/w گلوکز d=dextrose) می تواند در متبلور شدن عسل تعیین کننده باشد چنانچه عسل جنگل های مازندران از جمله عسل منطقه شیرگاه ( سوادکوه ) و کلرد (آمل) به خاطر درصد آب موجود در آنها با وجود طعم فوق العاده و خاصیت گلهای متنوعشان در مدت کمتر از 60 روز متبلور می شوند در حالی که عسلهای منطقه طالقان، دره ارنگه ( کرج ) و عموما ارتفاعات البرز که غلیظ تر هستند آنها در طی مدت یکسال یا بیشتر به صورت جامد در می آیند.

مقدار گلوکز عسل با خاصیت تبلور رابطه مستقیم دارد هر چه گلوکز در عسل بیشتر باشد آن زودتر به شکرک زدن تمایل پیدا می کند گلوکز در محلولهایی که 30 تا 70 درصد غلظت داشته باشد متبلور می شود که بستگی به میزان درجه حرارت دارد. در صورتیکه فروکتوز تنها در صورتی متبلور می شود که غلظت آن بین 78 تا 90 درصد باشد.

عسل اقاقیا به علت داشتن گلوکز کمتر (%35/98 گلوکز و %40/35 فروکتوز ( در حدود چها سال برای ته نشین شدن وقت احتیاج دارد ولی عسل لیلکی وکلزا یک هفته پس از استخراج شکرک می زند. عسل گل آفتابگردان که اساسا از گلوکز تشکیل شده بعد از سه هفته تا یک ماه متبلور می شود. در مقابل عسل مرکبات که دارای فروکتوز و گلوکز بالاتری است بعد از سه ماه اولین بلورهایش پدید می آید.

عسل حاصل از گلوکز خالص شکرک نمی زند ولی اصل مرغوب هم نیست.

اجسام و مواد خارجی از قبیل ذرات موم، گردو غبار، ذرات دانه گرده و غیره باعث تسریع در بلوری شدن عسل گشته، و هسته بلور را تشکیل می دهند. این ذرات در جریان تصفیه عسل و قبل از حرارت باید بوسیله صافی از عسل جدا شوند.

آنها زودتر از شانهای تازه شکرک می زنند زیرا وجود مواد خارجی در قابهای کهنه می باشد.

نوع عسل و گیاهان عسل زا در مسئله تبلور مهم است. عسل بعضی از گیاهان سریع تر و برخی دیرتر شکرک می زنند و یا اصلا شکرک نمی زند.

عسلی که شکرک بزند حتما عسل خالص است و عسلی که شکرک نزند ممکن است خالص یا ناخالص باشد. بطور کلی همه عسلهای خالص شکرک می زنند ولی مدت لازم برای شکرک زدن عسل های مختلف با هم فرق می کند.

به هر حال باید دانست که در دنیا عسلی نیست که دیر یا زود بر اثر ماندن متبلور نشود. این تغییر حالت فیزیکی بدون اینکه تأثیری در کیفیت عسل داشته باشد پدید می آید. مصرف کننده بنا به سلیقه خود می تواند یا آن را به صورت بلور مصرف کند یا با مایع کردن مجدد آن را به صورت اول در آورد. برای این کار ظرف عسل را ( معمولا شیشه عسل را ) در آب جوش قرار می دهند هنگامی که آخرین بلور محو شد و عسل به شکل اولیه خود برگشت آن را از آب جوش در می آورند.

در کشورمان فقط عسل مایع بیشتر مورد قبول می باشد ولی در بعضی از کشورهای اروپایی عسل سفت شده و شکرک زده را به عسل شفاف و روان ترجیح داده و این خلاف عقیده مصرف کنندگان در ایران است که عسل شکرک زده را اصلا نمی خرند.

منبع:

کتاب عسل درمانی

بر طبق تعاریف موجود در کشورهای پیشرفته و کشور ما ایران عسل به شهد گلها اطلاق می شود که زنبور عسل پس از تغذیه از گیاهان مختلف ساخته باشد . حال اگر زنبوری به جای شهد گلها از قند سفید یا شکر استفاده نماید فرآورده آن را نمی توان عسل نامید .
زنبورداران عسل دارای نیروی ذاتی هستند که گلهای مفید را از غیر مفید تشخیص می دهند آنها با علاقه فراوان سراغ تمام گیاهان طبی و گلهای شفا بخش می روند و عصاره ذیقیمت این گلهای قشنگ و مفید را گرفته و به بهترین شکل در اختیار ما قرار می دهند . این عسل کاملا طبیعی و سرشار از مواد غذایی و حیات بخش بوده و می تواند تمام نیاز های غذایی را بر طرف کند ، زیرا که تمام عناصر و املاح و ویتامین هایی را که گل فراهم می کند و زنبور می پروراند و آن را قابل جذب در خون می سازد را دارا می باشد . از طرفی کیفیت عسل طبیعی 10 برابر بیشتر از عسل مصنوعی است که از دادن آب و شکر به زنبوران بدست می آید . عسل مصنوعی صرفا برای تغذیه زنبوران تا حدی مناسب بوده و برای انسان اهمیت چندانی ندارد .





منبع:
کتاب عسل درمانی
 

انواع عسل

عسل را به روشهای مختلف تقسیم بندی و نامگذاری کرده اندو بر اساس 3 نوع عسل که استثنایی هستند تعریف می شوند :

ثابت شده است که عسل حاصله از بعضی گیاهان برای انسان سمی بوده و ایجاد مسمومیت و عوارضی از قبیل استفراغ ، سر گیجه و عدم تعادل می نماید چون حاوی نوعی گلوکزید مسموم کننده است . این نوع عسلها برای خود زنبور سمی نبوده و زنبوران آنرا به راحتی مصرف می کنند . در مناطقی که گیاهان سمی می روید و زنبوران عسل جمع آوری می کنند زنبورداران می توانند از این مناطق برای تولید موم و بچه کندو استفاده نمایند . گیاهانی نیز وجود دارد که نوش و گرده تولیدی آنها برای زنبور عسل سمی است و عسل حاصل از آن برای انسان نیز مسموم کننده است .

مطالعات گوناگون نشان داده اند که عسل حاصل از شهد گیاهان زهری مانند بنکدانه ، گل انگشتانه ، خرزهره ، شوکران ، گل پنجه اعلی و غیره هرگز برای آدمی زهرناک نیستند .

نوعی گیاه که عسل تهیه شده از آن انسان را مسموم می کند نهالی است موسوم به

این نوع عسل اگر چه برای انسان مضر است و خوردن آن عوارضی مانند استفراغ ، سرگیجه و درد شدید معده ایجاد می کند ولی در خود زنبور کوچکترین تاثیری نداشته بطوریکه می تواند در مصرف زمستانی او قرار بگیرد .

عسلی که بوئیدن آن تولید عطسه می کند و یا نوشیدنش سکر و مستی می آورد و چشیدنش گلو را می سوزاند این نوع عسل ها مسموم کننده هستند و برای تغذیه مناسب نمی باشد .

به مواد و ترکیباتی شبیه عسل اطلاق می شود که بدون دخالت زنبور ساخته می شود . و معمولا از قند نیشکر و میوه های شیری مانند خربزه ، هندوانه ، کدوی تنبل و خرما در ساختن چنین عسل هایی استفاده می کنند . هر چند به عنوان عسل از آنها نام برده می شود اما این مواد ، عسل نیستند بلکه از تغلیظ آب میوه ها به طریق مصنوعی و صنعتی بدست می آیند . این روش در ایران متداول نیست ولی در بعضی از کشورهای خارجی مرسوم است . در ایران هم در سالهای اخیر طرح تحقیقاتی تولید عسل از خرما توسط محققین کشورمان آغاز شده که جا دارد جهت روشن شدن مطلب به خلاصه ای از این طرح تحقیقاتی اشاره شود .

برای نخستینبار در کشورمان در سال 70 توسط موسسه تحقیقاتی مهندسی زراعی وزارت کشاورزی از خرماهای ضایعاتی درجه 3 و 4 تولید و به مردم عرضه شد . این عسل عصاره تغلیظ شده خرما می باشد که از طریق عملیات فیزیکی از نظر رنگ و عطر و مزه مورد پروسس قرار گرفته و تمام موارد نا شناخته شده آن در مقیاس آزمایشگاهی شناخته شده است وتا سر حد امکان به شرایط فیزیکی و شیمیایی عسل حاصله از زنبور عسل برسد .

تولید عسل خرما که در این تحقیق دنبال شده بود عصاره خرما می باشد که به وسیله روش استخراج ( Leaching ) و جداسازی جامد – مایع بوسیله فیلتر اسیون ( Filtration ) بی رنگ و بی عطر وتا حدی خوش طعم می شود و سپس در شرایط خاصی از درجه حرارت و فشار به نحوی که دوباره شکل ظاهری نامناسبی به خود نگیرد به حدی تغلیظ شده است که آب موجود در آن پایین تر از حداقل لازم برای رشد باکتریها قرار بگیرد . این عسل که خصوصیات فیزیکی و شیمیایی بسیار نزدیکی با عسل طبیعی کندو دارد ، از هر نوع خرما و از هر درجه ای قابل بازیافت است به عقیده کارشناسان این موسسه از هر یک کیلو گرم خرمای درجه 3 و 4 و یا ضایعاتی کارگاههای بسته بندی به صورت متوسط 300 گرم عسل تهیه می گردد که این مقدار می تواند تا 450 گرم نیز در تحت شرایطی افزایش یابد . تولید انبوه عسل خرما از طریق ایجاد یک واحد صنعتی در موسسه تحقیقاتی زراعی در دست بررسی است و پروژه مطالعاتی خرما به صورت مشترک بین موسسه تحقیقان مهندسی زراعی و دانشگاه صنعتی شریف ، مرکز مهندسی بیو شیمی در حال اجرا می باشد .

در برخی از انواع عسل ، مقدار خیلی ناچیزی رادیوم وجود دارد و این عمل با پوشانیدن شیشه های عسل با فیلم های حساس عکاسی و پوشانیدن آن با کاغذ سیاه و مشاهده تصاویری از تشعشع رادیوم در کاغذ حساس عکاسی ثابت شده است . این خاصیت مربوط به خاک و زمینی است که گیاهان عسل زا در آن رشد کرده اند .

منبع:کتاب عسل درمانی

آنزیم ها مواد پیچیده ای هستند که در سلولهای زنده تشکیل شده و در فعل و انفعالات حیاتی موجود نقش مهمی را بازی می کنند . عسل حاوی آنزیم های متفاوتی بوده که می تواند هر نوع قند دیگر را به قندهای مفید برای بدن تبدیل کند مهمترین آنزیم های عسل عبارتند از :

1- آنورتاز : این آنزیم از غده بزاقی زنبور ترشح و ساکارز موجود در شهد گل را به گلوکز و لوولوز تبدیل می نماید . فعالیت آنورتاز و دیاستازها که موجب تشکیل هیدروکسی متیل فورفورال ( HMF ) در عسل می شود بیانگر میزان حرارت دادن بیش از حد عسل خواهد بود .

2- آلفا و بتا آمیلاز :

منشا و عمل این آنزیم مشخص نیست ولی (آمون 1946)معتقد است که این آنزیم توسط زنبور عسل تهیه می شود.

3- گلوکز اکسیداز: این آنزیم از غده شیری زنبور عسل ترشح و باعث اکسید شدن گلوکز و تبدیل آن به اسید گلوکونیک و پراکسید ئیدروژن (2O2H) می شود.

4– آنزیم های دیگر:
مانند فسفاتاز و اینهیبین(inhibine) در عسل وجود دارند. اینهیبین خاصیت باکتری کشی دارد و از رشد باکتری در عسل جلوگیری می کند. آنزیم های عسل به مرور زمان و با درجه حرارت کاهش می یابد و ممکن است از بین بروند.

عسل شامل مقدار کمی ویتامین های تیامین (B1)، ریبوفلامین(B2)، اسید پانتوتنیک(B5)، نیاسین(B3) و پیریدوکسین(B6) و اسید اسکوربیک (C) است.
با وجود اینکه مقدار ویتامین C اکثر عسل های جهان کمتر از 5 میلی گرم در 100 گرم عسل است، بعضی از عسل ها از جمله عسل نعناع دارای ویتامین C بالایی هستند (280-160 میلی گرم در هر 100 گرم) مقدار ویتامین C در بعضی از عسل های ایران بین 240-118 میلی گرم در 100 گرم عسل تعیین شده است.
اگرچه ویتامین های فوق الذکر در عسل به مقدار خیلی کم وجود دارند، اما از اهمیت زیادی برخوردار می باشند؛ زیرا آنها مخلوط با کربوهیدرات ها، املاح معدنی و اسیدهای آلی می باشند. مقدار ویتامین های موجود در عسل بستگی به مقدار گرده گلی دارد که توسط زنبوران عسل افزوده می شوند. عسل تصفیه نشده و عسل باموم (شان) از نظر ویتامین غنی است و تصفیه باعث کاهش ویتامین های عسل می شود. دانشمندان ویتامین های موجود در عسل را مرهون دانه های گرده آن می دانند.
شایان ذکر است که منشا ساختمانی عسل ارتباطی با دانه گرده ندارد و ممکن است بعضی مواقع گرده های ذخیره شده در کندو به مقدار جزئی با عسل مخلوط شوند.

اسیدها
اسیدهای موجود در عسل در ساختن مزه خاص آن دخالت دارند.
PH اندازه گیری شده 490 نمونه عسل بین 3/42 تا 6/10 گزارش شده است (PH به طور متوسط 3/91).
PH عسل ایران بین 3/5 تا 4/8 گزارش شده است. اسید موجود درعسل احتمالا در عدم رشد میکروب ها در آن تاثیر دارد. بیشترین اسیدی که در عسل وجود دارد اسید گلوکونیک است که از تاثیر آنزیم گلوکز اکسیداز برروی گلوکز تولید می شود. در حین این واکنش پراکسید هیدروژن (2O2H) نیز تولید می شود که باعث جلوگیری از فساد آن در طول رسیدن می شود.
چندین اسید دیگر نیز در عسل وجود دارند که مقادیر آنها متغیر بوده و عبارتند از:
اسید استیک، اسید بوتریک، اسید سیتریک، اسید فرمیک،اسید لاکتیک، اسید مالیک، اسید پیروگلوتامیک، اسید فسفریک، اسید سوکسینیک، اسید اکسالیک.

عسل حاوی اسید های فراوانی است که باعث واکنش های اسیدی قابل توجه در آن بوده و PH آن بین 3/5 الی 4/8 می باشد همین امر کمک به خوردگی فلزات می کند بنابراین نباید آنرا در ظروف فلزی نگهداری نمود . عسل ، مایع غلیظ و چسبناکی است که به علت غلظت خاص آن بندرت فاسد می شود. وزن مخصوص آن حدود ( 1/3 الی 1/4 ) مزه آن شیرین و داراری طعم مخصوص به خود بوده و متناسب با گیاهی است که زنبورداران از آن تغذیه می کنند . رنگ عسل نیز بر حسب نوع گیاه مورد استفاده زنبور معمولا از زرد کاهی تا قرمز تیره متغیر است .
عسل از نظر گردش نوری چپ گراست که حداکثر %25 آب %25 مواد معدنی و %8 ساکارز دارد .
در عسلی که از نوش گلها ساخته شده باشد هنگام عبور نور پولاریزه این نور به سمت چپ می چرخد ( Levorotatory ) حال آنکه عسلی که از عسلک درست شده باشد نورپولاریزه به سمت راست می چرخد ( Dextrorotatory ) جهت و چرخش صفحه می تواند درتجزیه و تشخیص عسل به کار رود ولی امروزه روش های اندازه گیری دقیق تری وجود دارد .